Krajowe Centrum Bioetyki Badanie dopuszczalne z zastrzeżeniem warunków  – co oznacza „warunek” w ocenie komisji bioetycznej? - Kompendium Krajowego Centrum Bioetyki

Zgodnie z Ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o badaniach klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 536/2014, komisja bioetyczna dokonuje oceny badań klinicznych pod względem zgodności z zasadami etyki, bezpieczeństwa uczestników oraz przepisami prawa. Ocena etyczna badania klinicznego wchodzi w skład decyzji Prezesa URPL o możliwości dopuszczenia badania klinicznego do realizacji na terenie Polski. W wyniku oceny komisji bioetycznej możliwe do podjęcia są trzy rodzaje uchwał:

• Uchwała pozytywna
  • Komisja wyraża zgodę na przeprowadzenie badania klinicznego w zaproponowanej formie, bez konieczności wprowadzania zmian.
• Uchwała pozytywna z warunkiem
  • Komisja wyraża zgodę na przeprowadzenie badania  pod warunkiem spełnienia określonych wymagań przez sponsora. To właśnie ten typ uchwały omówimy szerzej poniżej.
• Uchwała negatywna
  • Komisja nie wyraża zgody na przeprowadzenie badania, uznając, że istnieją poważne zastrzeżenia etyczne, naukowe lub prawne, których nie można zaakceptować.

Czym jest „warunek” do uchwały komisji bioetycznej?

Warunek (ang. consideration) to wymóg, który sponsor badania musi spełnić, aby możliwe było rozpoczęcie lub kontynuowanie badania klinicznego. Warunki pojawiają się w sytuacjach, gdy komisja bioetyczna dostrzega istotne braki lub ma wątpliwości dotyczące dokumentacji, jednak nie są one na tyle poważne, by całkowicie odrzucić wniosek.

Warunki mogą dotyczyć m.in.:

• jakości danych lub dokumentacji,
• bezpieczeństwa uczestników,
• skuteczności proponowanej interwencji,
• zgodności z obowiązującymi przepisami prawa i regulacjami.

Istotne jest również to, że zgodnie z Rozporządzeniem 536/2014 pozwolenie na badanie kliniczne pod pewnymi warunkami ogranicza się do warunków, które ze względu na ich charakter nie mogą zostać spełnione w momencie udzielania tego pozwolenia.

Kiedy i jak są formułowane warunki?

Pierwsze zgłoszenie nieprawidłowości, które mogą stanowić podstawę do nadania warunków następuje w formie uwag, tzw. RFI (Request for Information) – czyli zapytania o dodatkowe informacje w CTIS.

Po odniesieniu się sponsora do uwag, komisja bioetyczna podejmuje decyzję, czy akceptuje zmiany, czy odniesienie się do uwag jest niewystarczające. W tym drugim przypadku komisja bioetyczna może ponownie zwrócić się do sponsora z uwagami zastrzegając, że brak lub niewłaściwe odniesienie się uwag będzie skutkować nadaniem warunku do uchwały. W rezultacie, po wskazanych krokach, komisja bioetyczna może podjąć decyzję o dopuszczalności badania, ale pod wskazanymi wcześniej warunkami.

Część I wniosku (obejmująca m.in. protokół badania, charakterystykę produktu leczniczego, plan zarządzania jakością) jest wspólna dla wszystkich państw członkowskich uczestniczących w badaniu (MSCs). Dlatego:

• Warunki (conditions) do tej części mogą być nadane tylko przez państwo referencyjne (RMS), chcąc nadać warunek do części I należy skonsultować to w CTIS na etapie RFI.
  • Ich wprowadzenie wpływa na dokumentację obowiązującą we wszystkich MSCs.

Część II wniosku (obejmująca m.in. informacje o badaczach, ośrodkach, dokumenty dla pacjentów, ubezpieczenie) jest oceniana indywidualnie przez każde państwo członkowskie.

• Każde MSC może samodzielnie nałożyć warunki do tej części, zgodnie z lokalnymi przepisami i wymaganiami.

Warunek przekazywany w decyzji komisji bioetycznej powinien być nadawany po wcześniejszym przesłaniu uwag i wykorzystaniu wszystkich możliwości kontaktu ze sponsorem oraz krajem sprawozdawcą (RMS) z kilku powodów:

• Na etapie oceny wniosku sponsor ma możliwość zmiany dokumentacji zgodnie ze wskazaniami komisji bioetycznej. Komisja bioetyczna informując sponsora o nieprawidłowościach w trakcie oceny etycznej, daje możliwość dostosowania dokumentacji już na wczesnym etapie, ma również możliwość zweryfikowania zmian i odniesienia się do prawidłowej implementacji przesłanych wcześniej uwag. Dzięki temu po etapie oceny dokumentacja jest zgodna wymogami komisji. Ponadto mamy też pewność, że działania są zgodne z Rozporządzeniem 536/2014 - warunki ograniczą się do tych, które ze względu na ich charakter nie mogą zostać spełnione w momencie udzielania tego pozwolenia - reszta zostanie zaimplementowana na etapie uwag.
• Ocena wniosku toczy się równolegle we wszystkich państwach członkowskich, w których to badanie będzie lub jest uruchomione - to z kolei wpływa na możliwość zmiany dokumentacji w czasie rzeczywistym. Nieprawidłowości w dokumentacji sponsora mogą zwrócić uwagę komisji bioetycznych w innych krajach – nadanie warunku zbyt wcześnie na etapie oceny może skutkować tym, że będzie on nieaktualny po zmianach i uwagach z innych komisji bioetycznych.
• RMS może nie zgodzić się na proponowany przez komisję bioetyczną warunek do części I dokumentacji, co bezpośrednio przekłada się na ostateczną decyzję o dopuszczeniu badania na terenie tego kraju. W przypadku braku akceptacji RMSa komisja bioetyczna ma dwie możliwości w zakresie podejmowanej decyzji:
  • Przyjmuje stanowisko RMSa i podejmuje uchwałę pozytywną,
  • Nie przyjmuje stanowiska RMSa i podejmuje uchwałę negatywną – w tym przypadku jest to podstawą niedopuszczenia badania klinicznego na terenie tego kraju.

Termin realizacji warunków przez sponsora

Warunki muszą zostać spełnione przez sponsora w określonym czasie, np. przed rozpoczęciem badania lub przed włączeniem pierwszego uczestnika. Komisja bioetyczna tworząc warunek wskazuje czas, w jakim powinien być on spełniony. Niespełnienie warunku we wskazanym terminie będzie skutkować odrzuceniem wniosku lub wstrzymaniem badania. Sponsor zgłasza spełnienie warunku poprzez nowy wniosek o istotną zmianę, w momencie kiedy modyfikowana dokumentacja może wpływać na bezpieczeństwo uczestników badań klinicznych oraz kiedy może wpływać na dane pozyskiwane w badaniu. W momencie kiedy zmiany nie są znaczące i nie wpływają na bezpieczeństwo pacjentów - istnieje również możliwość zgłoszenia spełnionego warunku poprzez wniosek o nieistotną zmianę. Sponsor powinien zawrzeć informację we wniosku, że jest to spełnienie nadanego warunku. Komisja bioetyczna może zaznaczyć w treści warunku w jakiej formie sponsor powinien zgłosić jego spełnienie w CTIS.

Podsumowanie

Uchwała z warunkiem to narzędzie, które pozwala komisji bioetycznej na elastyczne podejście do oceny badań – umożliwia zatwierdzenie projektu przy jednoczesnym zapewnieniu, że kluczowe kwestie zostaną dopracowane przed rozpoczęciem badania. To wyraz odpowiedzialności o najwyższe standardy etyczne w badaniach naukowych z zachowaniem elastycznego podejścia do prowadzenia badań klinicznych.

Autor: Ewelina Szczygieł, starszy specjalista ds. bioetyki, Krajowe Centrum Bioetyki

Data publikacji: 17.07.2025 r.